دانلود پروژه شهر باستانی گور و فیروزآباد كنونی
فرمت فایل: doc
حجم فایل: ۱۵۴۹۳ کیلوبایت
تعداد صفحات فایل: ۷۴
این محصول در قالب فایل word و در ۷۴ صفحه تهیه و تنظیم شده است
.
فیروزآباد کهن
پیشینه فیروزآباد به واپسین سال‌های حکومت پارتیان بازمی‌گردد. اردشیر بابکان سردودمان ساسانیان که در زمان اردوان پنجم اشکانی حاکم ایالت فارس بود، این شهر را در جلگه فیروزآباد بنیاد کرد و آن را اردشیرخورّه (به معنی فر اردشیر) نامید.[۵] این شهر در سراسر دوران ساسانی جایگاه ممتاز خود را نگه داشت و کرسی‌نشین کوره اردشیر، و دارای قلعه دیدبانی موسوم به قلعهٔ دختر بود که هنوز هم آثار ان به جا مانده است. یکی از پنج ناحیه اداری ایالت فارس بود. در اوایل دوران اسلامی، اردشیرخورّه – که اکنون به آن گور می‌گفتند- همچنان شهری مهم و پررونق بود. شاهان آل بویه که تختگاه خود را در شیراز قرار داده بودند به گور توجه ویژه داشتند و در آبادانی آن تلاش می‌کردند. چنانکه در قرن پنجم هجری گور (فیروزآباد) دارای مسجد جامع، بیمارستان، مدرسه و کتابخانه‌ای بزرگ بود.[۶][۷] شایان ذکر است که این شهر نخستین شهر گرد در جهان بوده[نیازمند منبع] و هم اکنون دایره‌ای بودن محدوده دژ کهن شهر با بکارگیری عکس‌های ماهواره‌ای کاملاً آشکار است.
فیروزآباد جدید
در حدود قرن هفتم هجری فیروزآباد کهن رفته‌رفته متروک شد و به جای آن بیرون باروی شهر قصبه‌ای سر برآورد به نام کوشک[۸] که شهر فعلی فیروزآباد حاصل گسترش آن است. عمارت حاج عمادالملک، قلعه‌ای کوچک و بازار مهمترین بخش‌های این قصبه تا دوره قاجاریان بودند.[۲]
فیروزآباد در سال‌های اخیر و در پی گسترش منطقه انرژی پارس جنوبی و همچنین به دلیل قرارگیری در مسیر خلیج فارس و بنادر جنوب، در حال رونق اقتصادی بوده و پروژه‌های تجاری و تفریحی متعددی در این شهر در حال ساخت می‌باشد. این شهر دورنمای روشنی را برای خود متصور بوده و در حال تبدیل شدن به یک شهر تجاری است. فیروزآباد به بندر سیراف و بندر عسلویه جاده مستقیم داشته و همچنین به بندر بوشهر متصل است. فاصله هوایی فیروزآباد تا دریا ۱۲۰ کیلومتر است.
جاذبه‌های گردشگری
منطقه فیروزآباد از مکان‌های پرظرفیت برای گردشگری است و آثار باستانی ارزنده‌ای از اوایل دوران ساسانی در خود دارد که بقایای کاخ اردشیر بابکان، قلعه دختر، منار میلو و نقش‌برجسته پیروزی اردشیرکاروانسرای کنارسیاه دوره ساسانی از جمله آنهاست. از جاذبه‌های طبیعی فیروزآباد نیز می‌توان از چشمه‌های حنیفقان، تنگاب، تنگ خرقه، روستای رودبال، آبشار، هایقر و جنگل‌های بادام کوهی نام برد. سد تنگاب و دریاچه پشت این سد تازه‌ترین جاذبه گردشگری فیروزآباد است.
شهر گور (اردشیرخوره یا فیروزآباد قدیم)
محلی باستانی است در شهرستان فیروزآباد، استان فارس. این شهر در اوایل قرن سوم میلادی به دستور اردشیر بابکان بنیاد شد. گور در زمان آبادانی خود، مرکز بخشی از ایالت فارس به نام کوره اردشیرخورّه بود. طرح و الگوی این شهر دایره‌ای شکل است و به قطر دو کیلومتر دارای چهار دروازه اصلی بوده و بناهاي حكومتي و محل اقامت درباريان در آن قرار داشته است. شهر گور اولین شهر دایره‌ای در ایران و یکی از نخستین شهرهای دایره ای در جهان نیز محسوب می شود.[۱] شهر گور باستانی اکنون متروک مانده و شهر کنونی فیروزآباد در سه کیلومتری آن قرار دارد.
نام
اردشیر ساسانی نام رسمی شهر تازه‌بنیاد خود را اردشیرخورّه (فارسی میانه:Ardašer Khwarrah) به معنی فر اردشیر گذاشت. با این حال در منابع پیشااسلامی این شهر به گور (Gōr) نیز نامور بوده که پس از اسلام، عربان آن را جور تلفظ می‌کردند. مورخان قدیم این واژه را دشت، پشته یا گودال معنی کرده‌اند.[۲]
معمولا رواج نام فیروزآباد را از قرن چهارم هجری به بعد می‌دانند. مشهور است، عضدالدوله دیلمی که اغلب در این شهر اقامت داشت و نام گور را خوش‌یمن نمی‌دانست، آن را به فیروزآباد تغییر داد و حکم کرد که هر کس این شهر و شهرستان را گور بگوید مجازات شود.[۳] البته مدارک سکه‌شناختی پیشینه این نام را عقبتر می‌برند؛ چنانکه بر سکه‌ای مسین از دوران امویان که در اردشیرخوره ضرب شده [۴] واژه پیروزآباد (نویسه‌گردانی پهلوی: pylwj’b’d) به عنوان نام ضرابخانه دیده می‌شود. [۵]
تاریخ
پیش از اسلام
برخی مورخان قدیم پیشینه گور را به دوران هخامنشیان می‌رسانند. به گزارش ایشان گور شهری بزرگ با حصاری محکم بود؛ به طوریکه اسکندر مقدونی هر چه کرد نتوانست آن را بگشاید. پس دستور داد که مسیر رودخانه‌ای را به سمت شهر بگردانند و آن را در آب غرق کنند. بعدها اردشیر که تازه بر اردوان اشکانی شوریده بود، عهد کرد که در صورت پیروزی در این محل شهر تازه‌ای بنا کند. او پس از نشستن بر تخت پادشاهی با کمک مهندسان کوه‌های اطراف جلگه را برید و آب را از آن طریق خارج کرد. سپس بر زمین خشک شهر جدید گور را ساخت و آنجا را تختگاه خود قرار داد.[۶]
امروزه کارشناسان در درستی این داستان (آبگرفتگی جلگه فیروزآباد به مدت پانصد سال) تردید دارند. [۷] و بیشتر، گزارش طبری را پذیرفته‌اند که می‌گوید اردشیر بنای شهر گور را در حدود سال ۲۲۴ میلادی و به نشانه قدرت‌نمایی در برابر آخرین شاه اشکانی آغاز کرده است.[۸]
پس از اردشیر این شهر به دلیل نسبتش با سردودمان ساسانی همچنان آباد و مرکز کوره اردشیر باقی ماند[۹]؛ هر چند در سایه بیشاپور (شهر جدید شاپور یکم) تا اندازه‌ای در حاشیه قرار گرفت.
پس از اسلام
گور آخرین پایگاه یزدگرد سوم ساسانی در فارس بود که در سال ۲۹ ه. ق. -زمان خلافت عثمان بن عفان- به تصرف مسلمانان درآمد.[۱۰] پس از سقوط این شهر یزدگرد، فارس را به عرب‌ها واگذاشت و از راه کرمان به خراسان گریخت.[۱۱] در زمان خلفای راشدین فرماندار گور از طرف والی ایالت یکپارچه بصره –اهواز- فارس منصوب می‌شد.[۱۲]
در اوایل دوران اسلامی شاهان آل بویه که شیراز را تختگاه خود کرده بودند به آبادانی شهر گور نیز همت گماشتند. به فرمان عضدالدوله دیلمی، مسجد جامع و بیمارستان مناسبی در شهر ساخته شد.[۱۳] همچنین ابومنصور بهرام بن مافنه وزیر خوشنام ابوکالیجار دیلمی در این شهر کتابخانه بزرگی را به نام دارالعلم با نوزده هزار جلد کتاب نفیس وقف کرد که تنها چهار هزار جلد آن به خط ابوعلی و ابوعبدالله بن مقله بود.[۱۴]
اقتصاد گور
در قرن چهارم هجری گور شهری غنی و آباد بود با اقلیم معتدل، آب فراوان و بوستان‌ها و گلستان‌های بسیار.[۱۵] چنانکه باغ‌های میوه و خانه‌های اعیانی، حومه شهر را تا شعاع یک فرسنگ فرا گرفته بود.[۱۶]
در این منطقه محصولات گوناگونی تولید می‌شد؛ عرقیات، میوه ، پارچه[۱۷] و جز آن. اما بی‌تردید گلاب در میان آنها رتبه اول را داشت. گلاب گور و کوار به بسیاری سرزمین‌ها چون چین، هند، بیزانس، مصر، یمن، مغرب عربی و اروپا صادر می‌شد.[۱۸] حتی گل سرخ گور در کشورهای اسلامی شناخته شده و به خاطر بوی خوش و شفافیت رنگ نزد عرب زبانزد بود.[۱۹] (امروزه هم در زبان عربی به گل محمدی، الورد الجوری می‌گویند.)
عرق شکوفه نخل، عرق بومادران، عرق زعفران و عرق بید از دیگر فراورده‌های گیاهی‌ای بود که از بوستان‌های گور به دست می‌آمد.[۱۸]
فیروزآباد امروز
گور یا فیروزآباد باستانی در قرن هفتم یا هشتم هجری به دلایل نامعلوم رو به ویرانی گذاشت و خالی از سکنه شد.[۲۰] به جای آن بیرونِ باروی شهر قدیم، روستایی سربرآورد که تا دوره قاجاری به نام ده کوشک معروف بود.[۲۱] شهر کنونی فیروزآباد حاصل گسترش همان روستاست.
موقعیت و نقشه
مجموعه اردشیرخوره بسیار هدفمند و با اولویت دفاعی طراحی شد. جلگه فیروزآباد –که شهر در آن ساخته شده– از هر طرف در محاصره کوه‌هاست.[۲۲] راه اصلی ورود به جلگه، گذرگاه راهبردی تنگاب است که بر صخره بالای آن قلعه دختر (اقامتگاه اولیه اردشیر) قرار دارد. جایگاه قلعه به گونه‌ای است که علاوه بر تنگه به جاده منتهی به کاخ اردشیر و شهر نیز مشرف باشد.
اردشیرخوره به شکل دایره کاملی به قطر ۱۹۴۰ متر ساخته شده است. شهر با ۲۰ دیوار شعاعی و سه دیوار حلقوی هم‌مرکز مجموعا به ۶۱ منطقه تقسیم می‌شد و دو حصار خشتی محکم با خندقی در میان به پهنای ۳۵ متر آن را در بر می‌گرفت.[۲۳] [۲۴] شهر در امتداد جهات اربعه چهار دروازه داشت؛ دروازه هرمز در شمال، دروازه اردشیر در جنوب، دروازه میترا در شرق و دروازه بهرام در غرب. از هر دروازه یک خیابان اصلی به مرکز شهر راه می‌برد؛ جایی که بناهای دولتی و مذهبی درون یک دیوار مدور به قطر ۴۵۰ متر محفوظ بود.
استحکامات دفاعی حتی از گستره شهر هم فراتر می‌رفت؛ هنوز هم بقایای شبکه تار عنکبوتی و شعاعی دیوارهای حفاظتی تا فاصله ۱۰ کیلومتری از کانون اردشیرخوره در دشت و کوهپایه دیده می‌شود.[۲۳]
آثار
درون شهر
- منار میلو (طِربال): ستونی است چهارگوش از جنس سنگ خارا و ملاط گچ که درست در کانون هندسی دایره شهر قرار دارد. امروزه بلندی آن ۳۳ متر و هر ضلع قاعده آن ۱۱ متر است. کاربری منار میلو معلوم نیست. به گزارش اصطخری بر سر آن آتشکده‌ای بوده و از کوه مجاور آبراهی به شهر کشیده بودند که آب را مانند فواره تا بالای منار می‌رسانید.[۲۵] به گمان دیتریش هوف (Dietrich Huff) این بنا بقایای یک برج پله‌دار است که در زمان آبادانی حدود ۷۸ متر ارتفاع داشته و شاید تجسم قدرت و اقتدار شاه بوده است.[۲۶]
- تخت نشین (گنبد کیرمان): بنای دیگری است در یکصد متری جنوب شرقی منار که اکنون جز شالوده‌ای از آن بر جا نمانده است. معمولا کاربری آن را نیایشگاه یا کاخ فرض می‌کنند. در دی‌ماه ۱۳۸۴ باستان‌شناسان در بخش شرقی تخت نشین توانستند دروازه ای سنگی به سبک معماری پارسه همراه با سنگفرش بنا را کشف کنند.[۲۷]
- رصدخانه: سازه خشتی مدوری است به قطر ۶۵/۵ متر که درون آن دوازده سکو با نشانه‌های نجومی وجود دارد و به باور باستان‌شناسان بقایای رصدخانه‌ای از سده‌های نخستین اسلامی است.[۲۸] این سازه در جریان کاوش‌های هیئت مشترک باستان‌شناسی ایران و آلمان در سال ۱۳۸۴ کشف شد.
بیرون شهر
- قلعه دختر: دژ-کاخی در ارتفاعات فیروزآباد است که بنای آن را به اردشیر بابکان نسبت می‌دهند. در بلندترین بخش این قلعه، بقایای تالاری با ایوان بزرگ و سقف گنبدی وجود دارد[۲۹] که احتمالا ویژه اقامت اردشیر و خانواده‌اش بوده است. مجموعه قلعه دختر و باروهای اطراف آن بخشی از استحکامات گور به شمار می‌رفتند.
- کاخ اردشیر بابکان : بنای شکوهمندی است در شمال گور [۳۰]که احتمالا اقامتگاه و تالار بار عام اردشیر شاه بوده است. ویژگی‌های بنیادین معماری یادمانی ساسانی همچون ایوان بزرگ ورودی، حیاط داخلی با ایوان‌های روبرو و اتاقهای گنبدپوش در این ساختمان به خوبی دیده می‌شود.[۳۱] کشف چهار دیوارنگاره از شاهزادگان ساسانی در سال ۱۳۸۴ توجه زیادی را به این محل جلب کرد.[۳۲] [۳۳]
- پل مهرنرسه: پلی بود در گذرگاه تنگاب، نزدیک نقش تاج‌ستانی اردشیر (پایین را ببینید) که به دستور مهر نرسه وزیر مقتدر ساسانی ساخته شد. از این پل که در زمان خود بیش از ۵۰ متر درازا، یک دهانه اصلی و چند دهانه فرعی داشته،[۳۴] اکنون یک پایه سنگی بزرگ باقی مانده است.[۳۵] بدنه این پایه برساخته از لاشه‌سنگ و ساروج و نمای آن تکه‌سنگهای تراشیده است که با بست‌های آهنی به هم متصل شده‌اند. مهرنرسه که خود زاده یکی از روستاهای اردشیرخوره بود در این ناحیه فعالیت‌های عمرانی زیادی انجام داد. او در کتیبه پهلوی کوتاهی که کنار نقش اردشیر نویسانده خود را به عنوان بانی پل معرفی و از مسافران و رهگذران طلب دعای خیر کرده است.[۳۶]
دو نگارکند نیز بر دیواره‌های صخره‌ای تنگاب دیده می‌شود:[۳۷]
- نقش پیروزی: در این نقش‌برجسته اردشیر و پسرش شاپور سوار بر اسب در رزمگاه تصویر شده‌اند و اردشیر با ضربه نیزه اردوان شاه را از اسب به زیر می‌اندازد.
- تاج‌ستانی اردشیر: تصویری از اردشیر که در حضور درباریان از اهورامزدا دیهیم پادشاهی می‌گیرد.
فهرست مطالب
مقدمه ۱
معرفی شهر باستانی گور و فیروزآباد كنونی. ۲
ساختمان‌های باستانی فیروزآباد ۶
قلعه دختر ۷
وجوه تاریخی و باستان‌شناسی. ۸
كاخ و آتشكده ۲۷
ساختمان و كاخ فیروزآباد ۲۹
ایوان ورودی.. ۳۰
بركه جوشان.. ۳۱
سنگ‌نگاره تنگاب فیروزآباد ۳۲
سنگ‌نبشه پهلوی تنگاب فیروزآباد ۳۳
نظر مورخین بعد از اسلام درباره فیروزآباد ۳۵
وضع موجود بنا ۳۹
سازه‌های باربر ۴۱
نقوش برجسته ۴۳
پژوهش‌های فنی. ۴۴
وضع موجود پژوهش‌های فنی. ۴۵
ملات باستانی. ۴۶
ملات‌های جدید. ۴۶
اصول فنی بنایی. ۴۸
مواد مصنوعی. ۴۹
مویینگی. ۵۱
اقلیم. ۵۲
اقدامات اضطراری.. ۵۴
مرمت…. ۵۷
شرح خدمات… ۵۷
طرح مرمت…. ۵۹
مسائل فنی. ۶۳
گروه‌های كار ۶۶
توضیحات نهایی. ۶۹
قیمت فایل فقط ۷,۴۰۰ تومان
