تاریخچه:

  ایرانیان از دیربازبه حفظ نظافت بدن و شستشوی همیشگی آن اهمیت فراوان میداده اند،خصوصاً بعد از اسلام،زیرا برای انجام فرائض مذهبی می بایستی بدواً پاک و تمیز باشند،چرا که قبولی عبادات به طهارت جسم منوط شده است.قبل از اسلام پیروان آیین مهر و زردشت توجه به پاکیزگی داشته و آب که مظهر پاکیزگی است از قداست فوق العاده برخوردار بوده.

در گذشته های دور (از حدود ۱۵۰۰تا۲۰۰۰سال قبل) شستشوی معمولی به صورت حاضر نبوده است.گرمابه ساختمانی گرم با ظرفی بزرگ بنام آبزن بوده است.از آن جهت که آب را مقدس می شمردند و نمی خواستند آن را آلوده کنند،آب استفاده شده را بعد از استحمام روی زمین یا به آسمان پاشیده و به هیچ عنوان آن را وارد آب پاک نمی کردند.(۱) کلمه پادیاوی یعنی غسل،وضو،پاک کردن و پاکیزه نگاه داشتن که واژه پاسیو هم به همین منظور است از آن زمان ریشه گرفته،پاسیو همان محل تمیزکردن و در مساجد به وضوخانه گفته میشده است.این واژه در زبان فرانسه به patioتبدیل شده و دوباره به ایران بازگشته به صورت پاسیو به کار گرفته شده است.

            واژه گرمابه مرکب از دو کلمه گرم و آبه است که به ساختمان گرم اطلاق میشده،مانند سردابه (ساختمان سرد)، گورابه(یعنی قبرستان یا مقبره).(۲)

             حمام در تمام شهرها و روستاها در کنار مساجد ساخته میشده و مردم در احداث آنها هم چون مساجد سعی وافر داشته اند،که بقایای بسیاری از آنها در گوشه و کنار کشورمان هنوز باقیست.دراین راستا علاوه بر همت مردم عادی،خیّرین و مؤمنین در اهداء زمین و ساختن و وقف کردن آن تلاش بی امان داشته اند معماران و استادکاران ایرانی در ساختن حمامها در اعصار مختلف شهرت فوق العاده ای داشته اند چنانکه حمامهای زیادی را فراتر از مرزهای کشورمان نیز ساخته اند.

            طبق منابع تاریخی،بسیاری از معماران و استادکاران گرمابه های کوفه و بصره در قرون نخستین اسلام ایرانی بوده اند.(۳ )

            هزاران حمام موقوفه در سراسر ایران نشان از اهمیت به نظافت و بهداشت تن دارد.حکام و سلاطین نیز به این کار نظر مثبت داشته اند.آثار بجامانده از آنها در گوشه و کنار ایران که به صورت موزه در آمده حکایت از این علاقه است.حمام گنجعلی خان حاکم کرمان،حمام فین کاشان،حمام مهدی قلی بیک در مشهد،حمام حاجی سیاه اسواری در بصره،حمام معروف امویان در قصر عمرا در کشور اردن،حمام های معروف و متعدد اصفهان و کاشان و مشهد و اردبیل و…… نمونه هایی از آنهاست.

            در تاریخ سایر ملل نیز به اهمیت نظافت و ساختن حمام برمی خوریم،مصریان باستان خود را موظف میدانستند که همه روزه در رود نیل استحمام نمایند،هندوها غسل در رود گنگ را از فرائض مذهبی خود می دانند و برای رسیدن به این مقصود همه ساله از اقصی نقاط شبه قاره پای پیاده به کنار این رودخانه می آیند و خود را می شویند.

            دو هزارسال قبل از میلاد مسیح در جزیره کرت که یکی از مراکز بزرگ تمدن بوده و در دریای مدیترانه قرار داشته خانه ها دارای حمام بوده اند. «خانه های کرت مانند عمارات بابل چند طبقه و مرتفع نیست هرخانه دارای یک اطاق است و هر اطاق حمام دارای یک لگن بزرگ برای استحمام می باشد که آب گرم و سرد وارد آن میشود و من بدواً تصور کردم که این توالتها و حمام های بی نظیر مخصوص توانگران است ولی بعد دیدم که حتی در منزل فقیرترین افراد شهر توالتهای لطیف با آب گرم و سرد جاری و حمام های زیبا دارای آب گرم و سرد موجود می باشد و آنوقت فهمیدم چرا مردم آنقدر زیبا هستند زیرا توالت تمیز و استحمام با آب سرد و گرم انسان را زیبا می نماید.»(۴)

            در ایران حمام ها در کنار مساجد به صورت زوجی(زنانه و مردانه)ساخته شده است،قبل از اذان صبح باز و آماده پذیرائی مردم بوده است.هر حمام دارای سردخانه ، گرمخانه، محل شستشوی بدن ، خزینه ، محل نشستن و لباس پوشیدن و….. بوده است.حمام ها در زیرزمین ساخته میشده اند تا اولاً از سرمای زمستان محفوظ باشند و ثانیاً آب سطحی جاری در جوی ها بتواند در بالاترین مخزن آن جاری شود.